Stoïcisme: keuzes, consequenties en stress

Elke dag vertellen we onszelf verhalen over waarom de dingen zijn zoals ze zijn. We klagen over hoe zwaar we het hebben, of maken ons zorgen over dingen die mogelijk in de toekomst gaan gebeuren. Dit doet meer kwaad dan goed. Hoe ontkom je hieraan?

Het stoïcisme biedt uitkomst. 

Wat is stoïcisme?

Stoïcisme is een filosofische stroming die is ontstaan in Athena, ruim 300 jaar voor Christus. Vooral binnen het Romeinse Rijk was deze stroming erg populair. Volgens de filosofie worden deugden, zoals geluk en wijsheid, gebaseerd op ons gedrag, in plaats van woorden.

Geen woorden, maar daden. Zou je kunnen zeggen.

Bekijk dit korte filmpje om meer over het stoïcisme te weten te komen:

Ook staat in het stoïcisme centraal dat we sommige dingen niet kunnen controleren of sturen en dus niet altijd op externe gebeurtenissen moeten vertrouwen. We kunnen slechts op onszelf en onze eigen reacties vertrouwen.

Een aantal van de centrale leringen uit het stoïcisme zijn erop gericht hoe onvoorspelbaar de wereld is en hoe kort het leven eigenlijk is. Veel leringen gaan erover hoe je standvastig, sterk en in controle kan zijn. Daarnaast wordt ook gezegd dat een bron van ons ongenoegen voortkomt uit het feit dat we impulsief denken, in plaats van te redeneren met logica.

Het stoïcisme plaats actie ondernemen centraal. Deze filosofie kan je leren om destructieve emoties te overwinnen en om te leren inzien wat je zelf kan veranderen en waar je controle op hebt.

De grote namen uit het stoïcisme

Het stoïcisme kent drie grote leiders:

• Marcus Aurelius
• Epictetus
• Seneca

Marcus Aurelius bijvoorbeeld, was de keizer van het Romeinse Rijk. Destijds was hij de machtigste man op aarde en nam hij elke dag wat tijd voor zichzelf om te schrijven over compassie en nederigheid.

Maar los van deze drie zijn er nog veel meer grote namen die de leer van het stoïcisme volgden – van grote koningen, presidenten tot schrijvers en ondernemers. Zowel historische figuren als moderne sterren laten zien dat het stoïcisme een manier van leven is.

Stoïcijnen zijn eerlijk en vaak kritisch richting zichzelf. Ze zijn bezig me hoe ze betere mensen kunnen worden. Hoe ze gelukkiger kunnen leven en hoe ze kunnen omgaan met de problemen die ze tegenkomen.

Daar draait het in het stoïcisme om: tips en hulpmiddelen voor een goed leven.

In dit artikel deel ik straks een aantal zeer behulpzame stoïcijnse oefeningen, die jou kunnen helpen om een meer evenwichtig, gebalanceerd en standvastig persoon te worden. Onder andere de impuls om vanuit negatieve emoties te reageren kun je onderdrukken. Via het stoïcisme leer ik je hoe je dit doet.

Waarom jouw keuzes het enige zijn dat er werkelijk toe doet

Je kan niet gelukkig zijn als je jouw eigen verantwoordelijkheden verwaarloosd in het hier en nu. Door je keuzes geef je vorm aan je leven. De keuzes die je maakt zijn een weerspiegeling van hoe je reageert. Uiteindelijk draait het allemaal om hoe je reageert op het leven.

“De meest belangrijke taak van het leven is simpel: om te identificeren en onderscheiden wat je zelf in de hand hebt en welke keuzes je kan maken. Waar kijk ik dan naar goed en kwaad? Niet in oncontroleerbare externe gebeurtenissen, maar binnen in mijzelf, in de keuzes die ik maak.”– Epictetus

Zelf de verantwoordelijkheid dragen voor je eigen keuzes is niet makkelijk. Maar met deze drie ingrediënten kun je ervoor zorgen dat je zelf de controle behoudt en verantwoordelijk bent voor je eigen keuzes:

• Je gedachten onder controle houden.
• Angsten verdrijven.
• Gedrag aanpassen.

Je kan het je niet veroorloven om te zwelgen in zelfmedelijden en daardoor niet je mouwen op te stropen. Alleen als je aan de slag gaat en zelf keuzes maakt – en de verantwoordelijkheid daarvoor draagt – kun je een leven leiden zoals je zelf wilt.

Als je jezelf weet te bevrijden van de illusie van controle, ophoudt met klagen en je angsten over een onzekere toekomst kan verdrijven, kan je werkelijk invloed uitoefenen op je leven. Door te leven in het heden kun je keuzes maken in het hier en nu, waarmee je vorm geeft aan je toekomst. Je kan krachtige keuzes maken om je gedrag en denken te veranderen.

Stress is heel erg subjectief: wat de één als stressvol ervaart is voor een ander totaal niet stressvol. Je kan niet altijd je emoties controleren en sturen, maar wel je gedrag. Er is een ruimte tussen stimulus en respons, dat geeft jou kort de tijd om na te denken over wat je gaat doen. Ga je je overgeven aan woede of verdriet, of beslis je om de mouwen op te stropen en aan de slag te gaan?

Kies je ervoor om een situatie als negatief te bestempelen, of kies je ervoor om het beste van de situatie te maken?

Tien behulpzame Stoïcijnse oefeningen

Hierbij deel ik tien handige oefeningen met je, zodat je stoïcisme in jouw leven kan toepassen. Deze oefeningen worden al duizenden jaren toegepast vanwege het simpele feit dat ze uitgaan van algemene ervaring en boerenverstand.

Oefening #1: reflectie in de vroege morgen

Dit is een redelijk simpele oefening, geen hogere wiskunde. Het gaat erom dat je nadenkt over wat je vandaag allemaal op je pad tegen kan komen. Niet alleen denk je na over wat je zelf wilt gaan doen, maar ook hoe je mogelijk kan reageren op anderen.

• Ten eerste, wees dankbaar dat je vandaag wakker bent geworden. Veel mensen staan er niet bij stil wat een privilege het is om een gezond mens te zijn.
• Ten tweede, plan hoe je omgaat met je deugden. Waar wil je vandaag aan werken? Welk aspect van je persoonlijke ontwikkeling wil je aandacht, energie en tijd geven? Sta bovendien ook kort stil bij mogelijke problemen die je vandaag tegen kan komen. Hoe ga je om met boze klanten, met niet luisterende kinderen, met asociale chauffeurs in het verkeer?
• Als derde, herinner jezelf eraan dat je alleen je eigen gedachten en acties kan sturen. De rest ligt niet in jouw handen.

Oefening #2: Een kijkje van bovenaf

Deze oefening helpt je eraan herinneren hoe klein je werkelijk bent en hoe onbelangrijk sommige van je problemen zijn. Wat levert het je op dat je je druk maakt om een deadline op het werk? Is de gezondheid van jezelf, van je partner en je kinderen niet vele malen belangrijker?

Deze oefening zorgt ervoor dat je het grotere geheel in beeld krijgt. Ook deze oefening is redelijk simpel: je gebruikt simpelweg je verbeelding om jezelf en de wereld in het juiste perspectief te plaatsen.

• Ga ergens zitten waar je niet gestoord kan worden. De oefening kan je onder andere in het bos of aan het strand uitvoeren. Veel mensen vinden dit fijn, omdat ze zich zo verbonden voelen met de natuur.
• Ga zitten met rechte rug en sluit je ogen.
• Beeld je nu de aardbol in. Je kijkt als het ware van een afstandje naar de aarde.
• Beweeg nu dichter tot de aarde. Je gaat door de dampkring heen en ziet steeds meer groen en blauw van de wereld.
• Beweeg steeds dichter en dichterbij tot de wereld. Tot je steden, mensen en dieren ziet. Waar moet je aan denken? Observeer alles, zonder te oordelen. Mogelijk dingen om de revue te laten passeren: oorlogen, hongersnood, liefde en diverse eigen ervaringen en ingrijpende gebeurtenissen in je leven.
• Denk nu na, waar pas jij in dit geheel? Wat is jouw rol op deze grote wereldbol? Hoe groot (of klein) zijn jouw problemen op deze schaal?
• Doe nu langzaam je ogen open.

Oefening #3: De ideale man (of vrouw)

Hoe zou de ideale persoon eruit zien? Welke karaktereigenschappen zou hij of zij hebben? In moeilijke situaties, hoe zou die persoon reageren?

Door een beeld te vormen over de perfecte persoon (die niet bestaat, overigens) kun je achterhalen welke eigenschappen je waardeert in anderen en waar je mogelijk jezelf in kan verbeteren.

Als je wilt kun je een lijst maken met rolmodellen en analyseren wat je waardeert in hen. Spoor de kwaliteiten op waarvan jij vindt dat ze goed zijn en verwerp hun negatieve karaktereigenschappen.

Oefening #4: Een filantropische instelling

Wat is filantropie? Het komt erop neer dat je je inzet voor het welzijn van anderen.

Je hebt niet per se veel geld nodig om een filantroop te zijn. Iedereen kan een filantroop zijn voor anderen.

Hoe kweek je een filantropische gedachtegang bij jezelf? Door je familie en vrienden als onderdeel van jezelf te zien. Ook de mensen die je ontmoet zijn deel van je leven en horen dus bij wie jij bent.

Een voordeel van deze instelling is dat je je niet overmatig gaat hechten aan één persoon, wat moeilijkheden (zoals het verlies van die persoon of ruzie met diegene) makkelijker maakt. Je hebt immers een groot, sociaal netwerk dat je steunt.

Oefening #5: Even terugtrekken

Sommige mensen trekken de wereld over op zoek naar geluk. Maar werkelijk gelukkig zijn komt van binnenuit. Je hoeft er niet de wereld voor over te reizen. Iedereen kan gelukkig zijn met zichzelf. De enige reis die je hoeft te maken is een innerlijke reis.

Geef jezelf wekelijks of dagelijks tien tot vijftien minuten de tijd om je eigen gedachten onder de loep te nemen. Wie ben je? Wat zijn jouw beste eigenschappen? Waar is ruimte voor verbetering? Aan wie neem je een voorbeeld?

Een paar dingen om te overpeinzen:

• Je wordt niet verontrust door gebeurtenissen, het zijn jouw gedachten over de gebeurtenissen die je verontrusten.
• Alles verandert constant en er is niks wat je daaraan kan doen.
• Je zult niet eeuwig leven.

Oefening #6: Een filosofisch dagboek

Houd een dagboek bij voor één maand. Noteer hierin wat je elke dag meemaakt, hoe je reageert op bepaalde situaties of personen en wat je in het vervolg anders zou doen. Het hoeft niet per se of papier, het mag ook digitaal. Het belangrijkste is dat je een plek hebt waar je je gedachten kwijt kunt.

Je kan dit dagboek gebruiken om te reflecteren op gedachtegangen en gedrag dat je in het vervolg anders wil doen. Dit kan helpen om je huidige tekortkomingen te verminderen. Door reflectie kan je jouw leven verbeteren.

Oefening #7: Lagen weghalen

Elke situatie bestaat uit verschillende lagen. Elke laag is iets dat je zelf toevoegt, namelijk een interpretatie of oordeel. Wat blijft er van een situatie over als je al deze lagen weghaalt?

Stop met het afwegen van je persoonlijke reputatie of je persoonlijk gewin als je iets doet. In plaats daarvan stel je jezelf de volgende vragen:

• Wat voor waarde heeft deze situatie voor anderen?
• Wat voor soort kwaliteiten heb ik nodig voor deze situatie? Heb ik ze niet? Mooi, dan is dit een uitgelezen moment om aan die kwaliteiten te werken.

Een voorbeeld:

Vele jongeren vinden het moeilijk om te beslissen wat ze willen met hun leven. Als je die vraag blootlegt en alle lagen weghaalt komt het erop neer dat je iets zoekt dat je voldoening geeft en dan betekenisvol is voor anderen. Hoe je er geld aan gaat verdienen en wat anderen vinden dat je eigenlijk zou moeten doen is niet relevant.

Wat zou jij doen als geld geen probleem was?

Prima, ga dat nú doen.

Oefening #8: Reflecteren in de avond

Dit is de tegenhanger van oefening #1. In plaats van dat je gaat reflecteren op wat komen gaat, ga je reflecteren op wat er is gebeurd. Mogelijke vragen die je jezelf kan stellen zijn:

• Was mijn gedrag vandaag in overeenstemming met mijn belangrijkste kernwaarden?
• Was ik vriendelijk tegen anderen?
• Welke persoonlijke zwakheden heb ik weerstaan?
• Ben ik na vandaag een beter persoon geworden? (Zelfs een beetje persoonlijke ontwikkeling telt ook!)
• In hoeverre kun je vrede hebben met het volgende?: “Alles dat vandaag is gebeurd, is gebeurd. Ik accepteer dat ik daar niks meer aan kan veranderen en heb daar vrede mee”.

Eventueel kan je vast vooruit plannen voor de komende dag. Met andere woorden: kun je van je fouten leren zodat je morgen diezelfde fouten niet zal maken?

Bonus:Noteer elke avond één ding waar je de volgende dag aan wilt werken. Het is verbazingwekkend hoeveel persoonlijke ontwikkeling je hiermee behaald als je dit een aantal maanden volhoudt.

Oefening #9: Negatieve visualisatie

Dingen waar we aan gewend raken nemen we voor lief. Dit heet hedonische adaptatie. Door middel van negatieve visualisatie kan je jezelf eraan herinneren hoe blij je mag zijn met alles wat je hebt en wie je bent.

De oefening is redelijk simpel: beeld je in dat slechte dingen je zijn overkomen, of dat er geen goede dingen gebeuren. Je kan dit zo extreem of mild laten zijn als je zelf wilt. Denk aan:

• Verlies van al je bezittingen.
• De gedachte dat je nooit je partner hebt ontmoet.
• Een familielid verliezen.
• Een zintuig, zoals je zicht of gehoor, verliezen.

Je kan ook stilstaan bij een situatie die nog moet gebeuren en dat die situatie vervolgens mis gaat. Dit lijkt nogal een pessimistische oefening, maar door al die negatieve dingen in te beelden kun je inzien hoe gelukkig je mag zijn dat die dingen niet zijn gebeurd.

Oefening #10: Fysieke zelfcontrole

Dit is de fysieke versie van negatieve visualisatie. Je gaat jezelf bewust blootstellen aan ontberingen. De fysieke zelfcontrole-oefening helpt je om:

• Je voor te bereiden mocht je ooit je materiële bezittingen verliezen.
• Je eraan te herinneren dat je je eigen gedachten en gedrag kan beïnvloeden. Het heeft geen zin om te verlangen naar dingen die je niet kunt sturen.

Een paar voorbeelden van fysieke zelfcontrole zijn:

• Een week lang alleen brood eten, zonder beleg, zowel als ontbijt, lunch als avondeten.
• Je karig kleden voor een week. Kies hiervoor je oudste, meest versleten kleding.
• Geen ander drinken voor een week, behalve water.
• Een week lang thuis geen internet.
• Een week lang elke dag iets veranderen waardoor je dag minder gestroomlijnd of comfortabel is.

Ik hoop dat je deze oefeningen als waardevol hebt ervaren. Je hoeft geen stoïcijn te worden om voordeel van deze oefening te hebben.