De algemene stressrespons, wat houdt het in?

Je kent het vast wel: vlak voor een spannend moment begin je te zweten, je krijgt een droge mond en je voelt je hart heftig tekeer gaan. Dit is allemaal het gevolg van de stressrespons van het menselijk lichaam. 

Wat er gebeurt in je lichaam als je stress ervaart

Als je stress ervaart gebeuren er een aantal merkwaardige dingen in je lichaam. Stress is een overlevingsmechanisme. Kijk maar naar de natuur. Een hert dat moet vluchten van een wolf kan een beetje extra energie goed gebruiken. Daarentegen kan de uitgehongerde wolf zijn stress benutten om zijn prooi te pakken te krijgen.

Bij stress wordt de zogeheten “vecht of vlucht”-reactie geactiveerd. Dit wordt ook wel de algemene stressrespons genoemd. Ongeacht welk soort gevaar of bron van stress, de reactie is in grote lijnen hetzelfde. Als je stress ervaart heb je alle extra energie hard nodig.

Die energie wordt snel gegenereerd door tijdelijk sommige functies van organen stil te leggen. Eigenlijk het merendeel van wat zich in de romp afspeelt komt op een zeer laag pitje te staan, denk hierbij aan je maag, darmen, nieren en lever.

Een stressreactie is de reactie van je lichaam op stress. Het menselijk lichaam maakt zich klaar om te vechten of vluchten.

Dit komt doordat je hersenen neurologische en hormonale acties ondernemen. Je hersenen geven het signaal dat alles rondom je maag even minder energie kan verbruiken. Er gaat meer energie en bloed naar je armen en benen, zodat je werkelijk kunt vechten of vluchten. Dat is immers het hele doel van de algemene stressrespons.

Echt gevaar versus ingebeeld gevaar

Stress ontstaat bij gevaar, zoals een wild dier dat moet vluchten of juist een uitgehongerd dier dat zijn prooi móet vangen omdat het anders verhongert. In grote lijnen komt het erop neer dat je bij gevaar een stressreactie zult meemaken.

Hoe vaak krijgen we als mens nog te maken met situaties waarbij we moeten vechten of vluchten van wilde dieren?

Stress als overlevingsmechanisme heeft grotendeels zijn functie verloren in de moderne wereld.

Waar mensen het meeste stress van krijgen is psychologische stress. Door na te denken over mogelijke dingen die mis kunnen gaan, of blijven tobben over dingen in het verleden, creëren we veel stress voor onszelf. De reactie van het lichaam is hetzelfde: het wil vechten of vluchten. Dat werkt natuurlijk niet als het gaat om psychologische stress.

Desondanks worden de processen van de stressrespons wel in werking gezet. De processen in de maag, lever en darmen worden stilgezet of vertraagd. Bloed trekt weg uit de buik en gaat richting de armen en benen. De ademhaling versnelt en de hartslag gaat omhoog. Je lichaam is in parate staat om te vechten of vluchten.

Het gevaar van chronische stress

Het menselijk lichaam kan verbazingwekkend goed omgaan met acute stress. Er is een dreiging van gevaar, de algemene stressrespons is het resultaat. Het gevaar is geweken, dan zal het lichaam zich weer herstellen in de rustfase.

Maar wat gebeurd er bij chronische stress?

Zoals je waarschijnlijk al vermoed komt het lichaam dan niet terecht in een fase van herstel. De stoffen – waardoor jouw lichaam klaar staat om te vechten of vluchten – blijven in je lichaam actief. De bloedvaten in je lichaam blijven vernauwd, omdat het bloed naar je armen en benen moet. Deze vernauwing in je bloedvaten kan op den duur ernstige hartklachten geven.

Welke hormonen en stoffen komen vrij bij stress?

Als je lichaam gevaar opmerkt wordt de algemene stressrespons geactiveerd. Dat proces gaat als volgt:

• Je zenuwstelsel ontvangt een prikkel (gevaar!) en stuurt op zijn beurt een prikkel naar de hypothalamus (hormoon-orgaan in de hersenen), hypofyse (hormoon-orgaan in de hersenen) en bijnieren.
• In de hypothalamus wordt het CRF-hormoon aangemaakt en naar de hypofyse gestuurd.
• De hypofyse activeert hierdoor ACTH (adrenocorticotroop-hormoon), wat naar de bijnieren gaat via je bloedbaan.
• Daar wordt het signaal door de bijnieren opgevangen en als gevolg wordt het bijnierschorshormoon aangemaakt, wat de algemene stressrespons verder coördineert.
• Het bijnierschorshormoon zorgt voor vernauwing van de bloedvaten naar het verteringssysteem. Hierdoor komt er meer bloed – en dus energie – bij je armen en benen terecht. Tevens wordt het immuunsysteem onderdrukt. De strijd tegen virussen in het lichaam gaat ten koste van het gevecht op leven en dood dat buiten het lichaam wordt gevochten. Althans, zo ervaart je lijf dit. Het heeft immers geen zin om ziektes te bestrijden, als je niet levend het ‘gevaar’ weet te overwinnen.

Vanuit de bijnieren komen ook de volgende stoffen in het lichaam vrij:

• Adrenaline is een hormoon en neurotransmitter. Door adrenaline gaat je hart sneller kloppen en wordt je bloeddruk verhoogd. De bronchiën in je longen worden wijder, waardoor je meer zuurstof kan opnemen. Ook gaat er een signaal naar je energiereserves, zodat er energie vrijkomt om te vechten of vluchten.
• Noradrenaline is, net als adrenaline, een hormoon en neurotransmitter. Noradrenaline vermindert ook de toevoer van bloed naar je organen en het remt de spijsvertering. Dit zorgt ervoor dat er meer bloed naar je hersenen en zenuwstelsel gaan, zodat je alert en snel kan reageren op gevaar. Noradrenaline zorgt tevens voor de aanmaak van glucose, waardoor je bloedsuikerspiegel stijgt en er energie vrijkomt.
• Cortisol is een hormoon. Het wordt gecreëerd in het lichaam nadat adrenaline en cortisol worden aangemaakt. het doel van cortisol is om het lichaam te helpen herstellen na een “vecht of vlucht”-reactie. Cortisol zorgt ervoor dat je immuunsysteem tijdelijk minder goed zijn werk kan doen. De energie die voorheen door je immuunsysteem en spijsverteringssysteem werden gebruikten worden nu benut om je lichaam te laten herstellen van de stress.

Ongeacht of gevaar nou echt is of niet, je lichamelijke reactie is hetzelfde. Zelfs bij een spannende presentatie gaat je lichaam zich klaarmaken om te vluchten of vechten. Je snapt dat dit totaal zinloos is. Het is dus belangrijk dat je leert hoe je op gezonde wijze met stress om kan gaan. Als je jouw automatische reactie kan aanpassen, kun je ervoor zorgen dat het lichaam minder snel dingen als “gevaarlijk” bestempelt.